Różne rodzaje sadzy i sposoby jej usuwania (sadza szklista, sadza smolista, sadza miałka) – tradycyjne zestawy linowe z kulami i szczotkami, wałki rotacyjne ze szczotkami lub łańcuchami obrotowymi.
Sadza jest to produkt powstający w trakcie niepełnego spalania paliw i innych materiałów zawierających w swoim składzie chemicznym znaczne ilości węgla. Jednym ze składników sadzy jest amorficzna postać węgla. Co więcej osad ten zawiera zwykle drobne struktury grafitopodobne, niewielkie ilości fulerenów i struktur fulerenopodobnych oraz resztki spalanych substancji organicznych, np: tłuszcze i popiół. Wyżej wymienione substancje w połączeniu stanowią zagrożenie dla ludzkiego zdrowia, dlatego tak ważne jest usuwanie sadzy z naszego otoczenia. W sadzy znajduje się dużo związków rakotwórczych, toksycznych, mutagennych oraz teratogennych, które są realnym niebezpieczeństwem dla człowieka, a także jego otoczenia – fakt ten potęguje wagę, jaką należy przykładać do usuwania i utylizacji tego produktu spalania.
Pierwszym rodzajem sadzy jest sadza szklista. Powstaje ona na skutek palenia mokrym drewnem. Drugim powodem jest dostarczana zbyt mała ilość powietrza do spalania. Efektem tych dwóch niewłaściwych działań jest uzyskanie zbyt niskiej temperatury w palenisku. Ta z kolei powoduje odparowanie wody z niewysuszonego wcześniej drewna, a nie jego palenie. Sadza szklista odkłada się na ścianach komina i utwardza w wysokiej temperaturze, gdy uda nam się wreszcie mocno rozpalić w kominku. Skutkiem osadzania się sadzy jest stopniowe zmniejszanie się światła komina, co powoduje spadek ciągu i dalsze intensywne odkładanie się kolejnych jej warstw. Grozi to samoistnym zapłonem sadzy szklistej, przy którym z komina strzelają wysoko w górę płomienie.
Ważne jest, by pamiętać o spalaniu materiałów stałych o jak najmniejszej wilgotności, dotyczy to szczególnie drewna. W ten sposób zapobiegamy powstawaniu niekorzystnych warunki, które powodują gromadzenie się olejowych, smołowych i grafitowych osadów w komorze spalania.
Sadza miałka z kolei najczęściej ulega zapaleniu w trakcie obsługi paleniska. Dochodzi wówczas do przedostania się iskier z przegarnianego w palenisku opału (żaru) do komina poprzez uniesienie ich ciągiem kominowym. Podczas pożaru tego rodzaju sadzy z komina wysypują się iskry – płonące płatki sadzy. Gaszenie odbywa się przez użycie sita kominowego, bądź też mokrej płachty. W ten sposób zapobiega się rozprzestrzenieniu pożaru na inne obiekty.
Ostatni rodzaj sadzy to sadza smolista. Posiada w swoim składzie szereg łatwopalnych węglowodorów, które w wyniku wzrostu temperatury w kominie ulegają odparowaniu, tworząc gazową mieszankę łatwo zapalną. W trakcie pożaru sadzy temperatura w kominie przekracza 1000°C. Płonąca sadza smolista – smoła – może doprowadzić do eksplozji, ponieważ znajdujące się w niej węglowodory tworzą z powietrzem substancje związki wybuchowe. Dlatego niezwykle ważne jest, aby nie dopuścić do zaślepienia komina spływającą smołę. W akcji gaśniczej najczęściej używa się grubo oczkowego łańcucha, którym rozbija się puchnącą smołę. W przypadku braku łańcucha używa się kamieni, które z dużą energią wrzucane są do płonącego komina. Ten rodzaj sadzy – sadzę smolistą – bardzo trudno jest usunąć. Najczęściej nie wystarczy wyczyszczenie komina szczotkami kominiarskimi. Z nagromadzoną i zapieczoną sadzą kominiarze przeważnie radzą sobie, wypalając ją (najlepiej pod nadzorem strażaków) i dopiero potem czyszcząc przewody. Sadzę tę można też odkuć od wewnętrznych ścian komina. Jednak decyzję o sposobie czyszczenia komina powinien podjąć mistrz kominiarski mający odpowiednie świadectwa kwalifikacyjne.
Dawniej kominiarze wchodzili do kominów w celu wyczyszczenia ich z sadzy – to przesądzało o ich smukłej posturze. Obecnie do czyszczenia przewodów kominowych z sadzy używa się zwykle wałków rotacyjnych. Na ich końcu znajduje się obrotowa szczotka lub łańcuch które czyszczą dokładnie z osadów wewnątrz ciągów. Drugim sposobem usuwania sadzy jest tradycyjny zestaw linowy z kulami i szczotkami. Od wielu lat w wyposażeniu kominiarza znajdziemy tradycyjne skrobaki i drążki służące do nieskomplikowanego usuwania sadzy z kominów. Często stosowane jest także wypalanie przy użyciu palników opuszczanych na łańcuchu. Ostatnio na popularności zyskuje frezowanie kominów, które poza dobrym czyszczeniem zapewnia optymalny, kształt czyszczonym powierzchniom. Korzystanie z narzędzi do usuwania produktów spalania jest zarezerwowane dla specjalistów.
Oczywiście pożarem sadzy są zagrożone wszystkie kominy. Nie tylko te, w których odłożył się któryś w wyżej wymienionych rodzajów sadzy, ale wszystkie nieczyszczone regularnie. Przepisy zobowiązują do czyszczenia kominów. Mówi o tym konkretnie § 30 ust. 1 pkt 2 i 3 oraz ust. 2 rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU nr 80, poz. 563). Zgodnie z nim trzeba czyścić przewody wentylacyjne, dymowe, spalinowe. Najczęściej, bo cztery razy w roku, trzeba to robić w domach, które są opalane węglem, drewnem lub innym paliwem stałym. Rzadziej, bo dwa razy w roku, czyści się wspomniane przewody w domach opalanych gazem, olejem lub innym paliwem ciekłym, natomiast przewody wentylacyjne – raz w roku. Przepis dotyczy domów, w których jest kotłownia lub piec grzewczy. Za niedopełnienie obowiązku można dostać mandat.
Jak wspomniane było powyżej, sadza stanowi poważny problem w instalacjach grzewczych opalanych węglem. Osadza się w instalacji kominowej stanowiąc w ten sposób zagrożenie pożarowe. Co więcej, uniesiona w powietrze stanowi uciążliwe zanieczyszczenie powietrza i powierzchni na którą opada. Z wielu badań naukowych wynika także, że wdychanie powietrza zawierającego opary sadzy powoduje choroby układu oddechowego i krwionośnego. Ponadto, efektem mogą być również zmiany nowotworowe. Poprzez gromadzenie się jej w przewodach kominowych uniemożliwiony jest spalin z komina, co może skutkować zatruciem spalinami.
Z ekonomicznego punktu widzenia powstawanie sadzy jest również niekorzystne. Sadza, jako niespalona forma węgla jest przyczyną spadku sprawności urządzeń grzewczych i przez to większego zużycia paliwa.
Biorąc pod uwagę aspekty społeczne, zdrowotne i ekonomiczne łatwo dojść do wniosku, że regularne czyszczenie kominów i całej instalacji grzewczej z osadzającej się w niej sadzy, jest niezwykle istotne. Pamiętajmy także, iż zawsze taniej oraz bezpieczniej jest usuwać sadzę, aniżeli skutki jej nagromadzenia.
